In de tweede fase behandelen we de crisis van de levensbeschouwingen. Wij beweren het volgende: de verlichting bracht het christendom in crisis en verschafte mensen die de antwoorden van het christendom niet meer geloofwaardig vonden een alternatief. Helaas brachten een aantal ontwikkelingen in West-Europa de verlichting op haar beurt ook in een crisis. Dat noemen we de crisis van de geloofwaardigheid van de grote verhalen. Als reactie op die crisis ontwikkelen zich ook weer alternatieven, zoals het fundamentalisme, new age en het postmodernisme. Fundamentalisme en new age bieden ieder ook weer een groot verhaal aan, alleen het postmodernisme zegt dat we het met kleine verhalen moeten doen.

Op grond van de gesprekken en op basis van een door de leerlingen ingevulde enquête stellen we vast dat grote groepen leerlingen postmodern genoemd kunnen worden. Op grond van die vaststelling vervolgen we ons verhaal met een onderdeel ‘levensbeschouwing en cultuur en de kleine verhalen’. Tijdens die lessen geven we aan dat veel leerlingen als postmoderne mensen hun zingeving niet aan de grote verhalen meer ontlenen, maar door kleine verhalen gegrepen worden. Om dat te laten onderzoeken door de leerlingen zelf geven we hen in de vierde de opdracht een levensbeschouwelijke analyse van een cd te maken en in de vijfde hetzelfde te doen met een film. Als we de resultaten ervan terugzien, komen we heel vaak tegen dat leerlingen hun eigen levensverhaal terugzien in en zich gespiegeld voelen door de teksten van een bepaalde cd of in het verhaal van een andere film.

Opmerkelijke ontwikkeling
De laatste jaren kregen we moeite met de levensbeschouwelijke cd-analyse. Waar we er vroeger van uit gingen dat leerlingen complete cd’s in hun cd-rek hadden staan, krijgen we nu van leerlingen te horen, dat ze steeds minder albums kopen, maar vooral afzonderlijke nummers, die hen aanspreken. Wat hen niets zegt, blijft ook ongekocht. Vraag je dan in de klas om een cd-analyse, dan kijkt een grote meerderheid je verbaasd aan, want alle nummers staan op de mps-speler of de Ipod of iets anders dat digitaal alles opslaat.

Dat bracht ons ertoe om een andere weg in te slaan. Nog steeds geven we leerlingen die het wel leuk vinden de mogelijkheid om een album als eenheid op te vatten en daarover een serieuze analyse te schrijven. We gaan er van uit dat een album op een cd of aangekocht via Itunes een eenheid is en in die zin met een roman vergeleken kan worden, waarin een aantal themata telkens weer terug zal keren.

De nieuwe mogelijkheid die we hen nu bieden is het maken van een eigen album. Met andere woorden: breng tien songs met teksten bij elkaar die voor jou op levensbeschouwelijke gronden hèt album zou zijn dat jij nu zou maken. Het is uiteraard een momentopname, maar wel belangrijk in de ontwikkeling van de leerling op dit moment. Het gaat daarbij om teksten en songs, soms allebei tegelijk, die op de een of andere manier levensbeschouwelijk voor je van belang zijn. Het kan gaan om teksten, die je bepaalde antwoorden geven, je uitdagen, bemoedigen, troosten, vragen stellen, je een spiegel voorhouden etc.

Onze ervaring van de afgelopen twee jaar is dat de leerlingen deze zonder meer uitgebreide opdracht zonder veel morren en vaak met veel plezier aanpakken en ze uiteindelijk met een serie teksten komen, die we in tegenstelling tot wat veel van onze generatiegenoten menen allesbehalve van een dubieus of oppervlakkig allooi zijn. Als je de teksten serieus doorneemt, kom je soms ware juweeltjes tegen, die het op kunnen nemen met teksten uit andere maatschappelijke subculturen die met enig dedain over de popmuziek spreken. De opdracht maakt ook duidelijk – als je enkele klassen achter elkaar nakijkt, dat bepaalde teksten steeds terugkomen in de ‘albums’ van de leerlingen, want het zijn vaak niet alleen de zangers die in de topveertig staan, maar vaak zijn het teksten die een bepaald levensgevoel van deze groep leerlingen weergeven of waarin ze zich herkennen.

Wat ik nog niet gedaan heb, is aan de opdracht verbinden dat ze aan hun eigen album ook een titel moeten meegeven. Ik vermoed dat deze toevoeging een extra levensbeschouwelijke dimensie aan het persoonlijke album zal geven. Dat is iets voor het volgende jaar.

Om collega’s te tonen hoe leerlingen met hun teksten omgaan, zal ik in deze en andere afleveringen van LIA enkele voorbeelden van leerlingkeuzes presenteren. Het is de moeite waard.